کد مطلب:106739 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:168

[صفحه 443]

امام (ع) به فرزندش امام حسن (ع) فرمود: (پسرك من، از من، چهار نصیحت را به یاد داشته باش، و همچنین چهار چیز را كه با وجود آنها هر چه را به جای آوری، زیانی به تو نرساند: بالاترین توانگری عقل، و بزرگترین بیچارگی بی خردی، و ترسناكترین چیز خودبینی، و گرامی ترین بزرگی، خوشخویی است. پسرم، مبادا با احمق دوستی كنی كه چون بخواهد به تو نفعی برساند، زیان می رساند، و از دوستی با بخیل دوری كن، كه او تو را از آنچه بیشتر بدان نیازمندی، باز می دارد، و از دوستی بدكار بپرهیز، كه تو را به اندك چیزی بفروشد، و از دوستی با كسی كه پر دروغگو است دوری كن كه او همچون سرابی، دور را نزدیك و نزدیك را دور می نمایاند). امام (ع) فرمود: (اربعا و اربعا) برای این كه چهار مورد اول، در یك زمینه یعنی كسب فضایل اخلاقی نفسانی و چهار مورد دوم از سنخ رفتار با مردم است. بعضی گفته اند: از آن جهت است كه دسته ی اول از سنخ اثباتی و دسته ی دوم سلبی می باشند. اما چهار مورد اول عبارتند: 1- عقل، مقصود امام (ع) مرتبه ی دوم از مراتب عقل نظری موسوم به عقول بالملكه، است كه بدان وسیله از علوم بدیهی، حسی و تجربی، قوه ای برای نفس حاصل می شود، كه آنرا به

علوم نظری می رساند. تا در نتیجه، مراتب عقلی پس از این مرتبه، به دست آید. و امام (ع) با بیان این كه عقل، بالاترین سرمایه و توانگری است، فرزند خود را بدان ترغیب فرموده است توضیح آن كه چون به وسیله ی عقل، دنیا و آخرت به دست می آید، بنابراین، عقل بزرگترین وسیله ی توانگری است و بی نیازی بدان وسیله حاصل می شود. 2- حماقت كه عبارت از همان صفت ناپسند كودنی، و جنبه ی كمبود عقل مورد ذكر است امام (ع) با بیان این كه آن بزرگترین بیچارگی است فرزند را از آن برحذر داشته است، زیرا وسیله ی تهیدستی از كمالات بویژه كمالات نفسانی است كه باعث بی نیازی تمام عیار است بنابراین بی خردی و حماقت بزرگترین بیچارگی است. 3- خودبینی، كه عبارت از صفت ناپسند تكبر و نقطه ی مقابل تواضع و فروتنی است. امام (ع) با بیان این كه خودبینی ترسناكترین چیز است فرزندش را از آن برحذر داشته است. بدیهی است كه آن مهمترین عامل ترس و بیزاری دوستان است، زیرا تواضع شخص فروتن چون باعث نزدیك شدن دیگران و علاقه ی شدید آنها به انسان می گردد، بنابراین ضد آن (تكبر) باعث نفرین و ترس بیشتر مردم از وی خواهد بود. 4- خوشخویی، امام (ع) با بیان این كه خوشخویی گرامی ترین بزرگی و

شخصیت است از آن رو كه والاترین كمالات جاودانه است، آدمیان را تشویق به خوشخویی فرموده است. این صفات مورد نفرت و یا مورد ترغیب، مقدمات صغرا برای قیاسهای مضمرند. اما چهار مورد دوم: 1- زنهار از دوستی نادان، امام (ع) از این عمل برحذر داشته است به دلیل پیامدی كه نادانی دوست نادان دارد، یعنی نهادن زیان به جای سود- آنجا كه به قصد سود رساندن است- چون بین سود و زیان فرقی نمی گذارد. 2- زنهار از دوستی با بخیل. امام (ع) از آن رو كه بخل شخص بخیل باعث خودداری او از برآوردن نیاز دوستش می گردد، از این عمل برحذر داشته است. كلمه: احوج حال است برای ضمیر در عنك. 3- زنهار از دوستی بدكار، بدكاری صفت ناپسند رها كردن فضیل عفت و پاكدامنی است. امام (ع به دلیل پیامد آن كه بی وفایی و فروختن دوست به اندك چیزی است، از دوستی بدكار برحذر داشته است. 4- زنهار از دوستی با كذاب. امام (ع) با تشبیه آن به سراب از چنین دوستی برحذر داشته است و با این عبارت: یقرب...، به وجه شبه اشاره فرموده است. توضیح مطلب از این قرار است كه شخصی كه پر دروغگو است، حقیقت آنچه را كه به زبان می آورد پوشیده می دارد و در نتیجه كارهای مشكل و دور را آسان جلوه می دهد و دسترس

ی بدانها را ساده می نماید، و كارهای آسان نزدیك را دور ساخته و مطابق هدفهایی كه دارد با سخن دروغش آنها را دور جلوه می دهد، با این كه در واقع آنطور نیست، مانند سرابی كه آب به نظر می رسد در صورتی كه آب نیست. تمام چهار مورد زنهار كه با عبارت: فانه همراهند، مقدمات صغرا برای قیاسات مضمری هستند كه كبرای مقدر آنها چنین است: و هر آن كس كه اینطور باشد از دوستی و همصحبتی با او باید حذر كرد. توفیق از جانب خداست.

صفحه 443.